Opening ‘De vos Reynaerde te kijk gezet in 64 boekbanden’ | Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap

Door Jan Bosch en Astrid Beckers – 20 mei 2020.

Zaterdag 29 februari jl. stond in het teken van het middeleeuwse boek. Ter ere van de opening van de tentoonstelling ‘De vos Reynaerde te kijk gezet in 64 boekbanden’ organiseerde Stichting Handboekbinden een mini-symposium over het middeleeuwse boek.

Op de drempel van de 85ste Boekenweek opende de Stichting Handboekbinden een grootse boekbindersexpositie. 62 boekbinders – waaronder elf leden van het BNB – hebben de boekband van het dertiende-eeuwse dierenepos Van den vos Reynaerde op een nieuwe, unieke wijze vormgegeven. Twee boekbinders hebben zelfs twee – uiteraard verschillende – boekbanden gemaakt. Alle boeken hebben exact dezelfde inhoud, maar ieder boek heeft een bijzondere, met de hand gemaakte boekband. Deze 64 handgebonden boeken worden, naast enkele bijzondere historische replica’s en originele uitgaven, tot 15 augustus 2020 tentoongesteld in de Athenaeumbibliotheek in Deventer. Na de expositie in Deventer verhuizen de boekbanden naar Sint-Niklaas, de bakermat van de vos Reynaerde, voor een expositie in de stadsbibliotheek.

Mini-symposium ‘Het middeleeuwse boek’

Voor het mini-symposium waren 70 belangstellenden uitgenodigd in de Openbare Bibliotheek Deventer. Dr. Rik Van Daele, directeur Cultuur van de stad Sint-Niklaas, secretaris van het Reynaertgenootschap en tevens hoofdredacteur van het genootschaps jaarboek Tiecelijn, opende de serie lezingen met een wervelende presentatie, waarbij de vele slides soms de indruk van een film wekten. Hij liet zien hoe ook anno 2020 het Reynaertverhaal nog steeds actueel is. Een verhaal over het beestachtige in de mens, over de kracht van de taal, over de leugen, de hypocrisie, de corruptie en fake news.

Daarna liet drs. Astrid Beckers, eigenaar van handboekbinderij en onderzoeksburo Atelier Libri, een twintigtal bijzondere boekvormen van vóór 1600 zien. Hoewel ook in de middeleeuwen de meeste boeken rechthoekig van vorm zijn, bestaan er meerdere prachtige uitzonderingen. Zij toonde onder andere hartvormige, ovale, ronde (w.o. de Codex Rotundus, Brugge 1490, Dombibliotheek Hildesheim Hs 728) en fleur-de-lis boeken. Tevens ging ze in het op maakproces en liet ze zien of en hoe er vooraf door de kopiist of verluchter rekening gehouden was met de afwijkende vorm die het boek zou krijgen.

De key-note lezing werd gehouden door prof. em. dr. Jos Biemans, sinds 1974 actief met middeleeuwse boeken. Als adjunct-conservator van de universiteitsbibliotheek te Leiden en conservator van de universiteitsbibliotheek (UvA) teAmsterdam was hij betrokken bij behoud en beheer van vele middeleeuwse boeken. En als docent en bijzonder hoogleraar in de handschriftenkunde (de geschiedenis van het handgeschreven boek tussen 500 en 1500) aan de Universiteit van Amsterdam onderzoekt hij naast de inhoud vooral de uiterlijke vormen van de handschriften. In zijn lezing met als titel “Eenheid in verscheidenheid” ging hij in op de materialiteit van het boek. Net als nu het geval is, kende men in de middeleeuwen verschillende soorten boeken. Groot en klein, dik en dun, eenvoudig en rijk versierd, met teksten in de geleerdentalen zoals Latijn, Grieks, Hebreeuws en Arabisch alsook met werken in de diverse volkstalen. Net als nu waren boeken het resultaat van vormgeving. Meestal beantwoordde hun vorm aan de heersende conventies, soms was de vorm bijzonder. Altijd zal de boekhistoricus proberen om de vorm te begrijpen. Dat levert niet alleen kennis op voor de geschiedenis van het middeleeuwse boek maar ook voor de praktijk van conservering en restauratie.

Opening tentoonstelling

Na de informatieve lezingen was het tijd om ons richting de opening van de tentoonstelling te begeven. De korte wandeling van de Openbare Bibliotheek naar de Athenaeumbibliotheek was een aangename activiteit na een paar uur – evenzo aangenaam – binnen te hebben gezeten.

In de ontvangsthal van de Athenaeumbibliotheek waren de overige genodigden voor de opening al aanwezig. Met ons grote aantal was de hal snel vol en kreeg Klaas Toet, bestuurslid van de Stichting Handboekbinden, het woord voor de opening. In zijn toespraak schetste hij de manier waarop het Reynaerde-project tot stand is gekomen en bedankte hij de vele vrijwilligers die aan het project hebben meegewerkt.

Als ludieke openingsact was het muzikaal vertel trio ‘Losse tongen’ onder leiding van Agnes Leyen (tevens een van de deelnemende boekbinders) uitgenodigd. Zij hadden een eigen versie van het Reynaerde verhaal op muziek gezet.

Hierna mocht iedereen de tentoonstelling gaan bekijken. Onder het genot van een hapje en een drankje werden de vele banden bekeken en besproken. De catalogi gingen als warme broodjes over de toonbank. Het was een uiterst geslaagde dag.

Bezoeken van de tentoonstelling

Voor wie de banden zelf wil zien, kan nog tot 15 augustus 2020 terecht in de Athenaeumbibliotheek in Deventer. Op dit moment is het nog niet geheel duidelijk wanneer de expositie zaal ten gevolge van de corona maatregelingen weer open gaat voor het publiek. Neem daarom vooraf contact op met de Athenaeumbibliotheek (tel 0570-675700) of kijk op de website.
Daarna verhuist de tentoonstelling naar de Openbare Bibliotheek in Sint-Niklaas (B.) waar de banden van 22 augustus tot 27 september 2020 te bezichtigen zijn.

Catalogus

Bij de tentoonstelling is een fraaie kleuren catalogus uitgebracht. Naast foto´s en beschrijvingen van alle ingezonden boekbanden, bevat het eveneens een artikel over kenmerken, bindwijzen en gebruik van het middeleeuwse boek van de hand van Henk Francino en een bijdrage over de populariteit van het middeleeuwse verhaal Van den vos Reynaerde van Rik Van Daele. De kosten voor de catalogus, inclusief verzending, bedragen €24,50.
De catalogus is te bestellen door het sturen van een e-mail aan Klaas Toet (klaas.toet@ziggo.nl).

Ook de losse katernen van Van den vos Reynaerde zijn nog leverbaar. De kosten hiervan, inclusief verzending, bedragen €32,50. Ook deze zijn te bestellen bij Klaas Toet (klaas.toet@ziggo.nl).

Foto-impressie van de opening

klik op de foto’s voor een vergroting. Foto’s: Jos Biemans en Astrid Beckers.

Boekbanden van de elf leden van het BNB

Klik op de foto’s voor een vergroting. Fotograaf: Jan Aldershof. Met dank aan Stichting Handboekbinden voor het ter beschikking stellen van deze foto’s.