Verslag van het bezoek aan Gijs Wortel (1 april 2022) | Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap

Door: Emy Thorissen – Foto’s: Emy Thorissen en Astrid Beckers.

Op vrijdag 1 april jl. troffen 16 leden van het Boekbandengenootschap elkaar bij Gijs Wortel in Someren. Het bezoek aan zijn binderij was al in december 2021 gepland, maar kon toen helaas niet doorgaan vanwege de heersende coronamaatregelen. Als we binnenkomen in zijn ‘achterhuis’ zien we een grote ruimte met vitrines – waarin het ontstaan van het boek wordt getoond -, boekenkasten en een groot magazijn voor linnen ed. Gastvrij worden we in het aanpalende vertrek met koffie / thee en ‘quukskes’ (Brabants voor koekjes) ontvangen. Daar bevindt zich o.a. een Engelse bibliotheek met uitgeversbanden en vakliteratuur én een werkplaats met handbind- en handverguldgereedschap en allerlei machines.

*Ornamenten uit de stempelcollecties. Op de achtergrond het affiche* *van boekbinderij Elias P. van Bommel, gemaakt door Theo Molkenboer (1897)*.

Na welkom geheten te zijn, start Gijs Wortel als eerste met uitleg te geven bij zijn stempel- en letterverzameling van eenentwintig voormalige bindersbedrijven. Het bevat met de hand gegraveerde messing stempels (waaronder hoekstukken, ornamenten en initialen), letters en cijfers (in wel vijf of meer corpsen) in allerlei stijlen van niet meer bestaande bedrijven, waaronder de missiedrukkerij en binderij van de paters van Steyl, boekbinderij Giltay uit Dordrecht, boekbinderij Elias P. van Bommel en Stokkink’s Boekbinderij, beide uit Amsterdam. Bij laatstgenoemde heeft Gijs ook gewerkt. Voor hem zijn het gebruikscollecties. Hij is als binder niet alleen geïnteresseerd in het eindproduct, maar juist in de ambachtelijke prestatie. Een reden om te verzamelen dus.

*Stempel- en letterverzameling in ladekasten*

Speciale aandacht was er voor de Amsterdamse boekbinder Elias P. van Bommel. In dit geval was er sprake van een duo presentatie. Nog nooit eerder zijn deze Van Bommel objecten samen getoond.

Geert van Daal bijt het spits af en toont zijn bibliofiele verzameling van Elias P. van Bommel. Geert vertelt over de herkomst van een twintigtal luxe handboekbanden. Een voor een haalt hij ze voorzichtig uit de krat en toont de Franse banden aan ons op de grote tafel in de Engelse bibliotheek. Kenmerkend zijn het kader met dubbele lijn op de platten, leren knepen op rug (kop en staart), brede inslagen met gemarmerde schutbladen en gouden kopsneden. Hij deelt anekdotes met ons over hoe de banden in zijn bezit zijn gekomen. Deze zijn niet altijd gesigneerd met Elias PvB of Bommel rel. of EPVB, maar zijn wel degelijk herkenbaar. Zelden zijn ze gedateerd. Vaak zijn ze ook voorzien van schuifdozen. Geert heeft hiervoor weinig bewondering, want ze zijn koud gelijmd en gaan allemaal stuk. Ook toont hij combinaties van hand- en persvergulding. Of Van Bommel zelf verguld heeft, is niet bekend. Hij had namelijk de vergulder Esveld in dienst. Tot slot refereert Geert nog aan zijn inventarisatie van de bij de KB aanwezige letter- en stempelcollectie.

*De luxe handboekbanden van Elias P. van Bommel van Geert van Daal*

*Voorbeelden van verschillende decoraties op platten*

Gijs Wortel verhaalt over de latere periode van deze binderij. Van Bommels uitgeversbanden werden in verfdruk met messingstempels in Duitsland vervaardigd. Deze seriematige producties kenden meerdere drukgangen en ook werden dezelfde stempels voor andere titels gebruikt.

Centraal staat de spraakmakende productie van de Gijsbrecht van Aemstel (toneelstuk van Joost van den Vondel). De twee delen zijn uitgegeven door De Erven Bohn uit Haarlem en vervaardigd tussen 1894-1901. De banden konden zowel in linnen, leer of perkament worden besteld. Ook beschikt Gijs over clichés en werktekeningen voor het vergulden en ciseleren. Bijzondere objecten zoals de ‘Meesterproef’ van zoon Henri van Bommel (1910) en andere voorbeeldboeken worden eveneens getoond.

*Linnen uitgeversbanden en bijzondere voorbeeldboeken van Van Bommel*

Na de pauze staat het werk van binder Gijs Wortel centraal: handgebonden boeken en hedendaagse producties van kunstenaarsboeken en kartonnages worden nader toegelicht. En uiteraard het vijfjarig megaproject: de facsimile van Atlas Blaeu-van der Hem (Österreichische Nationalbibliothek, Wenen). Bijzonder is dat alle kaarten op stroken zijn gezet en vervolgens genaaid tot katernen (perkamenten band met goudstempeling, oplage: 100 series van 8 delen, 2007-2012).

Drie voorbeelden van banden en kartonnages van Gijs Wortel:
1. Band jubileumboek Het Nederlands Steendrukmuseum Valkenswaard (blinddruk in oasisleer, 2011).
2. Het SHV jubileumboek i.s.m. typograaf Irma Boom (1994). In deze boekband zit een gebogen roestvrij stalen rug verwerkt.
3. Kartonnage voor Special Edition (linnen, 2020; oplage: 30 stuks) i.s.m. kunstenaar Marc Mulders en ontwerper Mark van den Eijnden. Het bevat bijzondere uitgave van monografie, t’shirt, mondkapje, glazen raamhanger en twee originele aquarellen en collage van gedroogde distels.

Dat Gijs Wortel ook een fervent verzamelaar is, getuigen de diverse deelcollecties. Hij beschikt over een uitgebreide vakbibliotheek, maar hij collectioneert ook industriële linnenbanden, miniatuur- en gebedenboekjes.

Ruim na half 5 werd de rondgang bij Gijs Wortel onder het genot van een drankje afgesloten. Moe van alle indrukken en verhalen keerden we heel voldaan naar huis.