Verslag minisymposium ‘Feestelijke boekbanden uit de vorige eeuw’
Hieronder volgt een verslag van het minisymposium “Feestelijke boekbanden uit de vorige eeuw” gehouden in de Universiteitsbibliotheek Nijmegen op 31 januari 2014
De tentoonstelling ‘Gedenken in feestkleed. Gedenkboeken 1899-2011’, die sinds 10 oktober 2013 in de Universiteitsbibliotheek te Nijmegen te zien is, vormde voor het bestuur van het Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap de aanleiding om een mini-symposium te organiseren over het uiterlijk aanzien van twintigste-eeuwse feestboeken. Het was nadrukkelijk de bedoeling om zowel aandacht te vragen voor interessante uitgeversbanden – die in de expositie centraal staan – als voor unieke handboekbanden. Met 51 deelnemers, zowel leden van het Boekbandengenootschap als andere belangstellenden, mag gerust worden gezegd dat er niet alleen bij de organisatoren van het minisymposium interesse bestond voor een groep boekbanden die tot nu toe nog weinig in de schijnwerpers heeft gestaan.
In een van de zalen van de Universiteitsbibliotheek opende Noël Geirnaert, voorzitter van het Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap, de conferentie met een welkomstwoord. Hij toonde zich verheugd dat de bibliotheek besloten had de expositie nog met een maand te verlengen. Zodoende was het minisymposium niet de ‘finissage’ van de bandenpresentatie, maar slechts een halte op weg naar nieuwe belangstellenden.
Eerste spreker was Rens Top, beheerder van de collectie boekbanden van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Hij besprak een aantal bijzondere handboekbanden rond jubileumboeken uit de tweede helft van de negentiende en het eerste kwart van de twintigste eeuw. Ze bevinden zich alle in de collectie die hij beheert en ze onderscheiden zich door materiaalgebruik, decoratie en het feit dat bekende binders en ontwerpers ermee in verband gebracht kunnen worden. Rens besteedde veel aandacht aan de context waarin de boekbanden tot stand gekomen zijn.
Daarna nam Robert Arpots, conservator van de Nijmeegse Universiteitsbibliotheek het woord. Hij deed uitvoerig verslag van zijn speurtocht naar gedenkboeken in de collecties welke in ‘zijn’ bibliotheek zijn ondergebracht. Ook vertelde hij over de totstandkoming van de expositie, waarin het accent geleidelijk meer is komen te liggen op de boekband dan op het gedenkboek als bron van lokale (instellings)geschiedenis. Interessant is Roberts stricte opvatting over gedenkboeken. Boeken die kunnen worden aangemerkt als geschiedschrijving, die aan één persoon zijn opgehangen of die een gebeurtenis herdenken heeft hij niet als gedenkboeken willen aanmerken. Omdat anderen er een ruimere interpretatie op na houden, is in de Nijmeegse expositie echter niet geschroomd ook enkele ‘afgevallenen’ op te nemen.
Derde spreker was handboekbindster Pau Groenendijk. Onder de titel ‘Gedenkboeken – Bedankboeken ’ besprak ze het vormgeven van een aantal recente vriendenboeken. Uiteenlopende wensen van de opdrachtgevers en de creativiteit van de maker bleken tot verrassende resultaten te hebben geleid. Voor Pau zijn gedenkboeken trouwens bij uitstek werken die gerelateerd kunnen worden aan personen.
Elizabet Nijhoff Asser vroeg in haar voordracht aandacht voor de boekbandconstructies van gedenkboeken in albumvorm. Ze besteedde aandacht aan de technische aspecten van een album, aan de terminologie en aan de banddecoratie. De voorbeelden die ze in haar powerpoint toonde waren afkomstig uit de collecties van het Tropenmuseum in Amsterdam, het Volkenkundig Museum in Leiden en de collectie van keizer Wilhelm II in Doorn.
Het symposium werd afgesloten met een inleiding op de tentoonstelling ‘Gedenken in feestkleed’ door Jan Storm van Leeuwen. Hij ging in zijn betoog vooral in op de relatie tussen boekinhoud en bandontwerp en constateerde dat pas tegen het einde van de negentiende eeuw voor het eerst afbeeldingen op de band voorkomen die met de inhoud van het gebonden werk in verband kunnen worden gebracht. Bestudering van negentiende- en twintigste-eeuwse uitgeversbanden heeft hem tal van andere inzichten opgeleverd, welke deels terug te vinden zijn in de tentoonstellingscatalogus: J. Storm van Leeuwen i.s.m. R. Arpots, Gedenken in feestkleed. Gedenkboeken 1899-2011 (Nijmegen 2013). Een van die inzichten betreft het feit dat de versiering van banden om religieuze boeken, reisboeken, kinderboeken en literaire werken zodanige verschillen vertoont dat er sprake is van aparte categorieën. Jan memoreerde tenslotte de uitstekende samenwerking met allen die bij de samenstelling van de expositie betrokken waren, in het bijzonder Robert Arpots.
Noël dankte aan het einde van de middag de inleiders voor hun interessante beschouwingen en de Nijmeegse Universiteitsbibliotheek voor de genoten gastvrijheid. Alle deelnemers aan het symposium werden uitgenodigd om in het souterrain van de bibliotheek de tentoonstelling te gaan bekijken. Onder het genot van alcoholisch of verfrissend drankje kon daar ook nog worden nagepraat.