Astrid Beckers – Mei 2022.
Oorlog. Oorlog beïnvloedt boeken. Niet alleen inhoudelijk, want er is ontzettend veel geschreven over oorlog. Ook de boekbanden kunnen onder invloed van oorlog specifiek worden vormgegeven.
Een bijzonder voorbeeld is de serie ‘Zwaluw editie’ van uitgeverij Keizerskroon te Amsterdam. Gedurende de jaren van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog (1945-1949) werd deze serie uitgegeven. In totaal zijn er tien boekjes uitgegeven. In eerste instantie lijkt het om uiterst eenvoudige éénkaternsboekjes te gaan: een boekblokje van zeer dun papier, geniet met twee nietjes aan een omslagje van dun karton. Het is een wonder dat deze boekjes na 75 jaar nog in goede staat worden gevonden.
Het boekje heeft de grootte van een briefkaart en daar zit de eerste aanwijzing wat betreft de wijze van verspreiding van dit boekje, want wanneer we het boekje omdraaien, blijkt de voorkant een overslag te hebben naar de achterkant. Op deze overslag staat rechts een vierkantje met de tekst: ‘Indië 2 ct. Overige buitenland: 4 ct.’ De achterkant zelf lijkt precies op de achterkant van een briefkaart: je kunt er een adres invullen en eventueel afzendergegevens. Dit boekje is dus bedoeld om als brief te versturen. De hele omslag is zo vormgegeven dat het dienst doet als envelop. Je moet alleen zelf nog een postzegel plakken en de adressering opschrijven.
Er wordt heel duidelijk gemaakt dat deze boekjes zijn bedoeld om naar het buitenland te sturen. Los van de postzegelinstructies die alleen reppen over Indië en het overige buitenland, staat er op de achterkant nog eens specifiek: ‘Niet bestemd voor Nederland en België.’
De uitgever zelf verantwoordt deze boekjes met eigen envelop als volgt: ‘De Zwaluw-editie is bedoeld voor Nederlanders buiten de grenzen en verder voor eenieder, waar ook ter wereld, die contact met de Nederlandse cultuur op prijs stelt.’ Toegegeven, nergens wordt gerept dat deze boekjes speciaal zijn gemaakt voor soldaten die dienen in het buitenland, en dan specifiek Indonesië. Maar het feit dat deze boekjes alleen zijn uitgegeven in de jaren dat deze oorlog werd gevochten, spreekt boekdelen.
Wat dit boekje van Arthur van Schendel zo speciaal maakt, is dat het ook daadwerkelijk is opgestuurd. De postzegel zit er zelfs nog aan (volgens de instructie: 2 cent naar Indië) en het boekje is gestuurd aan Kapitein Aalmoezenier J. Th. Remmerswaal, gelegerd in Palembang (Zuid-Sumatra). Op de site www.archieven.nl vinden we de kapitein terug, een fotoalbum van hem is overgeleverd.
Zo kom je, dankzij een vreemd boekje met een postzegel erop, plotseling heel dichtbij een kapitein in Indonesië die post krijgt van het thuisfront. Een klein boekje dat waarschijnlijk met blijdschap werd ontvangen. Uitgeleend aan kameraden wellicht? Gelezen en herlezen. Een klein boekje dat de wereld over heeft gereisd en dat zijn bestaan en vormgeving dankt aan de oorlog. Hoewel ik erg blij ben met dit kleinood in mijn verzameling, hoop ik dat er een tijd komt dat dit soort boekjes niet meer zullen worden gemaakt, simpelweg omdat er geen oorlogsfronten meer zijn waar soldaten moeten uitkijken naar post van familie.