In Memoriam Janos A. Szirmai (1925-2014)

Op 2 december 2014 overleed Janos Szirmai. Vele jaren was hij de onbetwiste meester op het gebied van het handgebonden boek in Nederland. Ook internationaal bestond er grote waardering voor zijn banden. Szirmai was lid van gerenommeerde gezelschappen als Meister der Einbandkunst, Designer-Bookbinders en Les Amis de la Reliure d’Art. In 1975 won hij de Prix Paul Bonet met een band die nu in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek is opgenomen.  In 1986 ontving hij in Parijs de prestigieuze ‘Prix Internationale de reliure d’art Germaine de Coster’.

In een uitgebreid artikel in de Telegraaf, geschreven naar aanleiding van de prijsuitreiking, noemt men hem een teleurgestelde wetenschapper. De teleurstelling betreft de sluiting, in 1971, van het Instituut voor Reuma-onderzoek te Leiden, waar Szirmai tot op dat moment directeur was. Hij was in 1947 als student medicijnen vanuit Tsjechoslowakije naar Nederland gevlucht. In 1954 promoveerde hij in Amsterdam en werd hoogleraar in Leiden en Rotterdam. Na de sluiting van het instituut kwam er een eind aan de wetenschappelijke loopbaan van Szirmai. Hij pakte op dat moment zijn ‘hobby’ uit de jaren vijftig weer op. Hij had destijds enkele jaren in een sanatorium doorgebracht, waar hij zich naast zijn studie bij wijze van ontspanning bezighield met boekbinden.

Zijn hang naar perfectie dreef hem naar Ascona in Zwitserland, waar in de jaren zestig het Centro del Bel Libro was opgericht. Daar kon men op professioneel niveau boekbindlessen volgen, waarbij ook het ontwerpen een belangrijke plaats innam. Daarnaast volgde hij cursussen typografie, kalligrafie en edelsmeedkunst. De Koninklijke Bibliotheek bezit een aantal boekbanden van Szirmai die zijn uitzonderlijke talent prachtig illustreren.

Uit 1984 dateert de band rond Credo van Gerard Reve. In 1982 verraste hij de veelal behoudende binderswereld met een band van polyacrylaat. Rond een tekst van Seuphor, Onze essais de voix pour un chant de soir, maakt hij een band met een op de rug zichtbare constructie. In het voorplat is de titel gefreesd. Het middeleeuwse vlechtwerkkapitaal, een gedurfde toevoeging, toont zijn technisch vernuft.

Zoals vele binders had ook Szirmai belangstelling voor de oude bindtechnieken. Hij benaderde deze technieken echter op een wetenschappelijke wijze. Hij bestudeerde oude banden, noteerde hun kenmerken en maakte enkele ‘historische studies’, zoals hij zijn zorgvuldig uitgevoerde modellen noemt. Zijn beheersing van vorm en techniek toonde hij in een band rond een uitgave van The Beggar’s Opera van John Gay. De ‘Lederschnitt’-techniek, populair in Duitsland in de 15e eeuw, kreeg een smaakvolle toepassing op een moderne boekband.

Steeds meer wijdde hij zich aan de bestudering van de geschiedenis van de boekbindtechniek. Voor de vele cursussen en lezingen die hij rond dit onderwerp gaf, maakte hij meer dan 30 modellen, aangevuld met gedetailleerde voorbeelden van bijvoorbeeld historische kapitaalvormen. De koffer, gevuld met bovengenoemde modellen, is enkele jaren gelden door de KB aangekocht.

Hij werd een gewaardeerd lid van het Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap en is een van de auteurs van Kneep en binding (1992), een terminologie voor de beschrijving van constructies van oude boekbanden, dat tegenwoordig online raadpleegbaar is. In 1999 publiceerde hij The archeology of medieval bookbinding, het alom geprezen resultaat van jarenlange intensieve studie in de belangrijkste bibliotheekcollecties ter wereld.

Rens Top