Door Jan Bosch – januari 2022.
Elk jaar nodigt de Stichting Handboekbinden, een organisatie met meer dan 1100 boekbinders in Nederland en België, haar leden uit op geheel eigen wijze aan de hand van een jaarlijks thema een boek te binden voor een expositie. Deze Bookbind Challenge (‘de uitdaging’) is geen wedstrijd maar een mogelijkheid voor professionele en amateurbinders hun kunnen te laten zien en anderen ervan te laten genieten. In 2019 werd gekozen voor het thema de Middeleeuwen. Rob Koch kwam met het voorstel het dertiende-eeuwse dierenepos Van den vos Reynaerde voor het te binden boek te nemen. Het Reynaertgenootschap uit Sint-Niklaas was bereid alle medewerking te verlenen. Gekozen werd voor een hertaling van de versie uit het Comburgse handschrift door Walter Verniers. Grafisch ontwerper Jannie de Groot zorgde samen met Rob voor de vormgeving en productie van de katernen.
64 boekbinders, waaronder tien leden van het Boekbandengenootschap namen de handschoen op en bonden hun katernen op eigentijdse wijze, vaak met een knipoog naar de Middeleeuwen. Later sloot bestuurslid Daniël Ermens zich daarbij aan. De boekbanden werden in 2020 achtereenvolgens tentoongesteld in de Athenaeumbibliotheek in Deventer en de Bibliotheek in Sint-Niklaas, de bakermat van de vos.
Wat opvalt is de veelsoortigheid aan bindingen, van Romaans en Gotisch via spitselband naar Jean de Gonet en de New Oriental Binding Structure (een variant op de Japanse binding). Ook het gebruik en de bewerking van materialen is verrassend. Naast de traditionele materialen als leer en perkament werd ook gebruik gemaakt van plastic en andere kunststoffen, vaak met hulp van 3D- en laserprinters gemaakt. Het is natuurlijk niet mogelijk alle banden in deze bijdrage te laten zien. Daarom hebben we een zestal banden ‘uit het rek’ gehaald, gemaakt door leden van het Boekbandengenootschap.
Omslag van de catalogus bij de tentoonstelling
Bij de tentoonstelling is een fraaie catalogus uitgegeven met daarin de 64 boekbanden. Helaas is deze catalogus niet meer verkrijgbaar. Wie toch alle boekbanden wil zien, kan terecht op de website van de Stichting Handboekbinden en daar een digitale versie downloaden om zelf in te binden.
Geert van Daal
Een Franse band, met aangeregen borden, vijf valse ribben en handbestoken kapitalen. De kopsnede is verguld. Het ontwerp, een plaatstempel met blindgedrukte lijnen en stempels. De twee velden op de voorzijde waarin de titel is gedrukt, werden in de tijd van incunabelen vaak gebruikt voor de initialen van de opdrachtgever of eigenaar en het jaartal; deze zijn hier op de achterzijde geplaats. Als op de achterzijde niet ook een plaatstempel was gedrukt, werd deze ruimte veelal opgevuld met een ruitpatroon. Voor de schutbladen en de beplakking van de overslagdoos is stijfselpapier gebruikt, door de maker vervaardigd in de zestiger jaren van de vorige eeuw aan de Kunsthochschule in Hamburg.
Dirk Demeulenaere
Een halfleren band met zowel kenmerken van de Romaanse als Gotische bindwijze. De katernen zijn gesnoeid. Het kapitaal is afgewerkt met een zadelsteek. Voor de boekbandconstructie is vooral gebruik gemaakt van gerecycleerde materialen. De platten zijn vervaardigd van 12 mm dik hout. Op het voorplat is een lederen stempel aangebracht, gemaakt in tuigleder met een afbeelding van Reynaert. Voor de hoeken zijn verouderde geroeste hoekstukken gebruikt die, evenals het slot, door de maker bewerkt zijn.
Irma van`t Hoog
Reliure souple, dite hollandaise – oftewel een soepele, Hollandse band: perkamenten band zonder platkernen en met opgezette randen, gebonden op perkamenten bandjes, die door de band zijn gehaald (spitselband). Handbestoken kapitaal over perkamenten strengels. Sluitsnoeren van leer. Het rugbeleg is eerder gebruikt perkament: maculatuur. Op het voorplat staat de afbeelding van pagina 39 uit het boek en op de rug twee vossenkoppen; deze zijn in het perkament gegraveerd met een lasersnijder. Deze soepele band verspreidde zich in de vijftiende eeuw vanuit Holland over Europa en was vooral tijdens reizen handiger dan de gebruikelijke zware boekbanden met platkernen.
Rob Koch
Een bandzetter met bekleding van Zaansch bord. De katernen zijn gesnoeid, het boekblok is voorzien van handgemarmerde schutbladen en vervolgens genaaid op drie bandjes Ramie. Na droging is de rug rondgeslagen en overlijmd. Aan kop en staart van het boekblok zijn handgemaakte lederen kapitaaltjes aangebracht. Voor de platten van de boekband is grijsbord gebruikt; op de rug zijn valse ribben van leer aangebracht. De boekband is bekleed met Zaansch bord, bedrukt met watervaste en lichtechte inkt op pigmentbasis. De illustratie op het voorplat is een houtsnede van Wim de Cock, de illustratie op het achterplat is een linoleumsnede van Henri van Straten evenals het vosje op de boekrug. De titels zijn gedrukt met gotische handletters.
Daniël Ermens
Een Jean de Gonet-binding, genaaid op drie riempjes van bruin geitenleer met een kern van perkament. De overlijmstroken op de rug zijn van hetzelfde bruine leer. Het boek is bekleed met kalfsperkament, waarvan de vleeszijde met leerverf (Fiebing’s leather dye: tan) is geverfd. De rugdelen (met een kern van bristolkarton) en kapitalen zijn gemaakt van hetzelfde geverfde perkament. De schutbladen zijn van Nepalees lokta-papier, twee dubbelbladen voor en twee achter, met achterin een ‘portefeuille’ gemaakt van hetzelfde papier, zodat ook het blad met de opdracht aan de bestemmeling in het boek bewaard kon worden.
Astrid Beckers en Sanne van Boheemen
Een authentieke vijtiende-eeuwse Gotische band wat betreft onderdelen en opbouw: hartstrookjes, dubbele touwen, een dubbele rondslag, standaard basiskapitaal, op gotische wijze aangeregen platten, rugbeleg en boekbeslag. Maar alle materialen zijn 21e-eeuws. Naast synthetisch touw en garen is het perkament vervangen door Tyvek. Opvallend zijn de oranje PET-plastic platten, die zonder verdere nabewerking aangebracht zijn, inclusief gaten en gleuven voor de bindingen. Deze zijn gemaakt met behulp van een fused deposition modeling 3D-printer. Hierbij wordt met gesmolten plastic laag voor laag het plat opgebouwd. Het zware boekbeslag is gemaakt met een UV resin 3D-printer, waarbij een vloeibare hars lag voor laag uitgehard wordt met een UV projector.
