Emy Thorissen – januari 2021.
Als conservator zal je maar heel zelden de kans krijgen een handboekband te laten ontwerpen voor je eigen publicatie! Die geweldige kans werd mij in het najaar van 2019 in de schoot geworpen, toen dr. Wim van de Donk, de toenmalige commissaris van de Koning in Noord-Brabant, de Brabant-Collectie verzocht een bijzondere publicatie over de Roman-Visscherkaart te verzorgen, bedoeld als exclusief relatiegeschenk.
Deze wandkaart van het Hertogdom Brabant, in Amsterdam vervaardigd in 1656 en uitgegeven in 1661, is hét pronkstuk van de Brabant-Collectie. Naast het belangrijkste cartografische overzichtswerk van Brabant, is het ook een bijzondere kunstuiting uit de Gouden Eeuw. Oorspronkelijk was een dergelijke wandkaart bedoeld om te schitteren in het zeventiende-eeuws interieur van een patriciërshuis of in een stadhuis, zoals te zien is op genrestukken van, bijvoorbeeld, Johannes Vermeer.
De Roman-Visscherkaart bestaat uit twaalf kaartbladen, gegraveerd in 1656. Aan de bovenzijde bevindt zich een titelstrook en onderaan een toelichtende tekst over het Hertogdom Brabant, zowel in het Nederlands als in het Frans. Links en rechts van de kaart is een rand met zeven stadsgezichten gemonteerd. Het geheel meet 167 x 217 cm.
Met financiële steun van de Provincie Noord-Brabant en het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant werd deze publicatie gerealiseerd. De vormgeving was in handen van Wanda van Riet, die, met een knipoog naar de bestempeling van een zeventiende-eeuwse atlas, ook een verfijnd en eigentijds bandontwerp maakte. Dat is onder andere te zien aan de onderbroken lijnvoering. Centraal in het ontwerp staat het beeldmerk van Claes Janz. Visscher (ca. 1586-1652), de maker van deze kaart: een visser met een hengel. Daarnaast zijn in overvloed barokke florale motieven met ranken en krullen, al dan niet gespiegeld weergegeven.
Vijf dedicatie-exemplaren werden door handboekbinder Gijs Wortel in fijn geitenleer uitgevoerd en van luxe linnen cassettes voorzien. Deze bijzondere exemplaren zijn onder andere bestemd voor Koning Willem-Alexander, de Belgische kroonprinses Elisabeth, de huidige hertogin van Brabant, én de gouverneur van Jiangsu. Met deze Chinese provincie heeft Noord-Brabant al vijfentwintig jaar een vriendschapsband.
Voor de bestempeling van de boekband en de cassette liet Gijs Wortel een messing matrijs maken door de firma Hermans in Rotterdam. De stempel van het voor- en achterplat bestaat uit twee onderdelen.
Alleen op de voorzijde is de centrale stempel, voorzien van beeldmerk en titel, aangebracht. Voor de rug van de cassette is een aparte stempel gemaakt.
De boekband is zowel blind- als goudbestempeld: de buitenste marge en het middenpaneel zijn in goudfolie, terwijl de decoratie in de binnenste marge in blindstempeling is uitgevoerd.
Het is al met al een Brabants juweeltje geworden, geheel gemaakt door Brabanders. De Roman-Visscherkaart is te bewonderen in de Brabantzaal van Het Noordbrabants Museum te ‘s-Hertogenbosch.
Mathieu Franssen & Emy Thorissen (auteurs), Robert Arpots (eindredactie), Fiona Zachariasse (vertaling) en Paul Slot (fotografie), Visschers wandkaart van het Hertogdom Brabant = Visschers wall map of the Duchy of Brabant, ’s-Hertogenbosch, 2019. Niet in de boekhandel verkrijgbaar.
Emy Thorissen is conservator Oude en Bijzondere Collecties, Brabant-Collectie en Universiteitsbibliotheek Tilburg.