Antwerpse boekbanden in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – 4 november 2022 | Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap

Tekst en foto’s: Emy Thorissen.

Op vrijdagmiddag 4 november 2022 bracht een dertigtal leden van het Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap een bezoek aan de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience (EHC) in Antwerpen: dé bibliotheek voor Nederlandse taal, cultuur en geschiedenis van Vlaanderen.

We waren te gast in de Nottebohmzaal: een prachtige bibliotheekruimte, die negentiende-eeuwse grandeur uitademt.

Deel van de bibliotheek in de Nottebohmzaal

Na een warm welkomstwoord van directeur Peter Thoelen om 13.30 uur lichtte onze voorzitter Daniël Ermens het programma toe en introduceerde vervolgens de eerste spreker van de middag: Rob Koch, boekbinder en uitgever van boeken in losse katernen van Atelier De Ganzenweide.

Koch gaf een lezing over het leven en werk van de Antwerpse boekbinder Laurent Peeters (1878-1955). Ook toonde hij een aantal boekbanden van Peeters uit zijn eigen collectie.

Tafel met boekbanden van Laurent Peeters …

Rond 1900 begon Laurent Peeters zijn loopbaan als leerjongen bij de Antwerpse uitgeverij-drukkerij Spittaels. Aldaar raakte hij geboeid door het verguldwerk. Als zelfstandig handboekbinder was Peeters een autodidact. Hij volgde geen vakschool of opleiding, maar baseerde zich vooral op buitenlandse literatuur. Hij had een voorliefde voor de Franse band in marokijnleder en gebruikte de Bradel-methode voor kartonnen banden. Hij maakte een stilistische ontwikkeling door: van negentiende-eeuwse overdaad aan ornamentiek en repoussé-techniek naar de vormentaal van Art Nouveau en Art Deco. Ook imiteerde hij oude stijlen uit de middeleeuwen, de zestiende en de achttiende eeuw. Zijn hoogtijdagen waren in de jaren twintig en dertig. Na 1940 ging het bergafwaarts met zijn binderij en in 1944 stopte hij definitief. Helaas zijn de kasboeken en facturen verloren gegaan, maar zijn productie wordt geschat op meer dan tienduizend banden, inclusief seriewerk.

Laurent Peeters heeft drie werken over zijn vak geschreven:

Voor zijn enige kleinzoon François Reusens vervaardigde hij twee missalen:

Peeters heeft eveneens boeken gebonden en verguld voor de stad Antwerpen, maar ook banden gerestaureerd voor Antwerpse bibliotheken en archieven.

Hij signeerde zijn banden niet altijd: soms van monogram voorzien en soms zijn naam voluit weergegeven.

Perkamenten band, gesigneerd door Laurent Peeters (1919)

Na de koffiepauze gaf Steven Van Impe, gastheer en conservator oude drukken, een korte inleiding over de geschiedenis van deze bibliotheek, gevolgd door een show and tell aan de hand van boekbanden uit de collectie van EHC: van midden 16^e eeuw tot heden.

Een ruime selectie Antwerpse boekbanden was op de tafels uitgestald voor de BNB-leden

Van Impe gaf aan dat er weinig onderzoek is gedaan naar de Antwerpse boekbanden van de Stadsbibliotheek. Ook de online catalogus is niet toegespitst op het registreren van boekbanden; maar wel op collectiebeschrijvingen en herkomst.

Hieronder volgt een impressie. De focus tijdens de bandensalon lag op drie aspecten:

* Antwerpse boekbanden 1550-1800

Bernard Keseman vervaardigde deze boekband met het stadswapen van Antwerpen en vermeldde eveneens hierop de naam van de persoon die het boek aan de Stadsbibliotheek schonk: Balthasar Moretus

Een boekband met het wapenschild van de abdij van Postel

Liturgisch werk uit de Antwerpse Sint-Jacobskerk met calvariestempel

‘Getransplanteerde’ devotieband van prior Jan van der Linden met (verguld) zilveren beslag, voorzien van naam en jaar 1633. Het rode fluweel is later toegevoegd

In EHC bevindt zich ook het archief van de Antwerpse boekbindersgilde uit het Ancien Régime. Hierin bevinden zich handtekeningen van boekbinders en verwijzingen naar notariële akten en processtukken. Sommige binders hebben ook noodnamen.

* Antwerpse kantoor- en bibliotheekboekbinders uit 1800-1945

In 1834 verscheen de eerste bibliotheekcatalogus van Meertens. De nummering wordt nog steeds gevolgd. De leden worden door Van Impe uitgenodigd om meer onderzoek te doen naar de Antwerpse bibliotheekboekbinders. In EHC bevinden zich bindersregisters en personeelsdossiers o.a. van Neegers en Gyselynck. In een springband zit het bindersarchief van o.a. Van Santen, Gys, Van der Haeghen, Smets, Schuijtjes en Horemans. Ook de bindadministratie van de tijdschriften en de kranten is hier aanwezig.

Getuigen van deelname aan het digitaliseringsproject Google Books zijn de vele witte briefjes in de bibliotheek. Het gehele boek en bindersetiketje worden gedigitaliseerd en ge-ocrd.

Steven Van Impe toont de springband met hierin het bibliotheekboekbindersarchief

* Kunstboekbinders

Banden van de volgende kunstboekbinders worden getoond, te weten Laurent Claessens (1828-1909), Jaak Mössly (1851-1925), Laurent Peeters (1878-1955), Charles Septier († 1958), Berthe Van Regemorter (1879-1964), Emma De Roeck (1922-2010), Alex Masui (Mechelen) en Edgard Claes (*1954).

En … als uitsmijter worden ook nog palingbanden getoond. “Men kan van alles leder maken!”, aldus Van Impe. Om 17.00u kwam er weer een einde aan deze bandensalon. Opgetogen en vol indrukken keerden we huiswaarts.

Wij bedanken de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience hartelijk voor de warme ontvangst en Steven Van Impe in het bijzonder voor zijn boeiende toelichting bij de geselecteerde boekbanden.