Bandensalon Abdijbibliotheek Berne
door Robert Arpots
Met 30 personen was het Belgisch-Nederlands Boekbandengenootschap op vrijdag 15 november 2019 te gast in de Abdij van Berne, in het Brabantse Heeswijk-Dinther. Deze Norbertijner Abdij is gesticht in 1134 en bezit een rijke, historische bibliotheek.
Na de ontvangst met koffie en thee, kreeg het gezelschap, opgedeeld in twee groepen, een rondleiding door het gebouw. Aansluitend werd in de Norbertuszaal de lunch geserveerd, waarna de boekbandendag pas echt begon. Abt Denis Hendrickx (71e abt, sinds 2013) heette het popelende gezelschap van harte welkom en was verheugd dat er zoveel belangstelling van specialisten bleek te bestaan voor de werken in de abdijbibliotheek. De Bernese Norbertijnen vinden het van belang dat de boekencollectie ter beschikking komt – in Worldcat – voor onderzoek en onderwijs. Er volgden twee presentaties, gehouden door bibliothecaris Lennie van Orsouw en conservator Robert Arpots.
Lennie besteedde uitgebreid aandacht aan de collectie devotieprentjes, aan wat er zoal op dergelijke prenten te zien is en hoe dit materiaal door haar beschreven wordt in Worldcat nadat het is gedigitaliseerd door collega Harry Hüsken. Voor wie de beschrijvingen wil bekijken:
geef in RUQest het zoekcommando b8:QGEB ti:Devotieprentje (en ga verder als “Guest”!).
Klik daarna per record op “Beschrijving weergeven” en eventueel op “Online toegang” voor de afbeelding.
Behalve devotieprentjes bevat de collectie ook een grote hoeveelheid Norbertusprentjes en “gewone” bidprentjes. De laatste categorie behelst natuurlijk overwegend Norbertijnen.
Robert besteedde vervolgens aandacht aan de geschiedenis van de abdijbibliotheek, aan de boekencollectie in het algemeen en aan de boekbanden in het bijzonder. Met name de verschillende locaties van de abdij in de loop van de eeuwen is van belang voor het boekbandonderzoek.
De abdij werd gesticht aan de Maas bij Heusden, waar geen eigen binderij bestond. Na de verwoesting van de abdij in 1572 vertrokken de Norbertijnen naar Den Bosch, waar ze goede contacten onderhielden met de Broeders van het Gemene Leven, die wel over een eigen binderij beschikten. Dan volgt een aankoop die van eminent belang is voor de abdijbibliotheek: Johannes Moors, de 42e abt, koopt in 1623 het onroerend goed van de Broeders, inclusief hun bibliotheek.
Daardoor beschikt de huidige abdijbibliotheek nog steeds over minstens 46 boekbanden uit de boekbinderij van de Bossche Broeders van het Gemene Leven. In 1629 moeten de Norbertijnen en ook andere religieuzen, Den Bosch ontvluchten. De Norbertijnen vestigen zich in enkele parochies in de nabijheid van Den Bosch, maar de abdij zelf wordt gevestigd in Vilvoorde bij Brussel. Pas in 1857 keren de “Vilvoorders” naar Nederland terug en vestigen zich in Heeswijk-Dinther. Door die Zuid-Nederlandse periode van ruim twee eeuwen, bevat de abdijbibliotheek een grote hoeveelheid Zuid-Nederlandse boekbanden, ook al omdat de Norbertijnen gingen studeren in Leuven. In de abdijcollectie is dan ook drie strekkende meter Leuvense collegedictaten te vinden. De inhoud van die collegedictaten is, anders dan men zou denken, niet theologisch van aard maar overwegend gericht op de exacte wetenschappen.
Na de presentaties werd op de tafels van de Bernekringzaal een selectie van niet minder dan 113 boekbanden getoond, afkomstig uit de 15e tot en met de 19e eeuw. Een bijzondere plek nam een kleine selectie van boekbanden van de Bossche Broeders in, met het kenmerkende dfadelaarsstempel (df = domus fratrum); ook lagen er bijvoorbeeld drie Spes-banden, verschillende paneelstempelbanden, prijsbanden, “transplantatiebanden”, boekbanden uit het bezit van abt Theodoricus Spierinck van Well, enzovoort.
De dag werd afgesloten met een borrel, waarbij men, behalve van frisdrank en wijn, in het bijzonder kon genieten van het Berne Abdijbier.
